Dyskusja na temat pszczoły, czy jest ona miodonośna lub też miodorobna trwała długo. Ostatecznie stanęło na tym, że mamy pszczołę miodną. Dzisiaj już nikt
z zainteresowanych tematem nie ma wątpliwości. Pszczoła z surowców miodowych (nektaru lub spadzi) miód wytwarza. Proces ten rozpoczyna się w momencie zassania kropelki nektaru lub spadzi przez robotnice
i trwa do chwili zasklepienia dojrzałego miodu cienką warstwą wosku w komórce.
Proces przetwarzania wodnistego nektaru bądź spadzi w miód polega na odparowaniu wody do poziomu, zależnie od pory roku i odmiany miodu, od 16% ÷ 20%.
W ulu panuje temperatura ok. 35°C. Przynoszony nektar pszczoły rozkładają w małych porcjach w wielu komórkach, aby uzyskać dużą powierzchnię parowania. Ustawione przy wylotku pszczoły skrzydełkami wentylują, czyli przewietrzają wnętrze ula zasysając chłodne powietrze - szczególnie nocą, które ogrzewa się we wnętrzu, prze co staje się suche i powoduje odparowanie wody z nektaru. Następnie jest ono w ciągłym obiegu wypychane (wydmuchiwane) wraz z parą wodną na zewnątrz. Proces ten przebiega tym szybciej i jest skuteczniejszy, im większa jest różnica temperatur na zewnątrz i wewnątrz ula.

Dlatego też w innych strefach klimatycznych, gdzie noce są gorące a klimat wilgotny uzyskanie miodów gęstych wprost z ula jest niemożliwe. Dogęszczanie tych miodów odbywa się różnymi metodami poza ulem, co bez wątpienia nie pozostaje bez negatywnego wpływu na jego jakość.
Równolegle z odparowywaniem wody, ulowe pszczoły (te, które nie latają po pożytek) cały czas przerabiają, czyli dodają do niedojrzałego jeszcze miodu wydzieliny własnych gruczołów, czyli różne enzymy, które powodują rozpad wielocukrów na cukry proste (glukozę i fruktozę), jak również czynią zeń produkt bakteriobójczy i bakteriostatyczny.
Zatem przy produkcji miodu (znoszeniu i przeróbce nektaru) w każdym ulu zatrudnionych jest kilka tysięcy pszczół zbieraczek i nie mniej pszczół ulowych. Ostatecznie powstaje produkt skondensowany, trwały, zapewniający przetrwanie rodziny pszczelej w trudnym okresie zimy i przedwiośnia a dla człowieka łatwo przyswajalny, wykazujący działanie antyseptyczne, wpływający pozytywnie na układ immunologiczny i metabolizm. Tak powstaje miód pszczeli, dar natury, owoc pracy roju pszczelego, który człowiek w swojej dociekliwości dostrzegł już przed wiekami i umiał odpowiednio docenić.

Skoro wiemy już jak powstał, albo inaczej, skoro mamy w ulu dojrzały, pełnowartościowy miód, dar naszych polskich pól, lasów i pracowitych pszczół, to co robić, aby go nie zepsuć nim trafi na stół, polski stół.
Aby wiedza na temat zagadnień związanych z jakością miodu była pełniejsza, przedstawiony (wcześniej) proces jego powstawania można a nawet należy poszerzyć o informacje na temat warunków koniecznych, które winny być spełnione w gospodarce pasiecznej, czyli w pasiece, aby otrzymany miód był najwyższej jakości. Oto one:

1. Pszczoły muszą być zdrowe i silne. W tym celu pasieka winna być zlokalizowana
w środowisku o dużej bioróżnorodności, wolnym od zanieczyszczeń przemysłowych. Chodzi tu nie tylko o ewentualne zanieczyszczenie nektaru bądź spadzi substancjami chemicznymi albo metalami ciężkimi, ale również o samą pszczołę, która jak zaznaczyłem musi być silna
i zdrowa. Miód powstaje z surowców roślinnych, ale jest przez pszczołę przerabiany. Polega to na tym, iż robotnice dodają doń taką ilość enzymów, jaką są w stanie wyprodukować a to zależy od ich kondycji. Pszczoła chora, wyeksploatowana lub słabo odżywiona pyłkiem kwiatowym (białkiem), nie posiada w organizmie dostatecznie dużych zapasów ciała białkowo-tłuszczowego, by móc produkować niezbędne w dobrym miodzie enzymy.
2. Pszczelarz musi wykazać się dobrą znajomością biologii rozwoju rodziny pszczelej oraz bazy pożytkowej okolicy pasieki, aby mógł zsynchronizować zabiegi stosowane w pasiece
z fenologią rozwoju roślin. Ponadto musi być ambitny, pracowity i uczciwy, aby konsekwentnie wdrażać posiadaną wiedzę do praktycznego gospodarowania w pasiece. Musi również posiadać wiedzę na temat cech, właściwości fizyko-chemicznych miodu. Miód należy wybierać z uli, gdy osiągnie pełnię dojrzałości tzn. po zasklepieniu. Miód jest produktem kwaśnym. Z tego względu łatwo wchodzi w reakcje z różnymi materiałami. Dlatego, zarówno w czasie odsklepiania, odwirowywania, magazynowania i konfekcjonowania nie powinien mieć kontaktu z materiałami, z którymi wchodzi w reakcje. Najlepszym, najodpowiedniejszym materiałem na wanny do odsklepiania, miodarki, odstojniki jest stal kwasoodporna a do konfekcjonowania szkło. Można również stosować pojemniki plastikowe posiadające atest dopuszczający do kontaktu z miodem.
Proces pozyskiwania miodu jest następujący. Ramki z dojrzałym miodem wyjmowane są z ula i po usunięciu z nich pszczół przenoszone do pracowni. Tam są  na różne sposoby odsklepiane - nożem, widelcem lub mechanicznie i odwirowywane w miodarkach z wykorzystaniem siły odśrodkowej. Miodarki o różnych gabarytach i konstrukcjach napędzane są ręcznie lub mechanicznie. Odwirowany miód przechodzi przez sita, na których zatrzymują się drobiny wosku i przelewany jest do odstojników. W odstojnikach następuje klarowanie miodu, czyli oczyszczanie z bardzo drobnych ziaren wosku, które przeszły przez sito, z pęcherzyków powietrza i innych zanieczyszczeń. Proces ten trwa kilkanaście dni i najlepiej, gdy zachodzi przy temperaturze ok. 35°C, czyli takiej, jaka panuje w ulu. Po zebraniu z wierzchniej warstwy miodu piany wraz z zanieczyszczeniami, miód gotowy jest do konfekcjonowania, czyli rozlania do słoików. Pomieszczenie, w którym odbywa się odsklepianie, wirowanie, cedzenie i klarowanie miodu, winno być czyste, suche i bez obcych zapachów, jako że miód jest higroskopijny i gdy w powietrzu jest dużo pary wodnej, przyjmuje ją i ulega rozrzedzeniu a to prowadzi do pogorszenia jego jakości. Miód po rozlaniu do słoików lub do naczyń większych, musi być szczelnie zamknięty, właśnie ze względu na ową higroskopijność. Temperatura pomieszczeń, w których będzie przetrzymywany zależy od przewidywanego czasu przechowywania. Jeśli przeznaczony jest do bieżącego spożycia, może być przechowywany w kuchni. Pełnowartościowy, dojrzały miód może być bez obaw przechowywany w temperaturze pokojowej nawet kilka lat. Jednak z biegiem czasu starzeje się i obniżają się jego prozdrowotne właściwości. Badania naukowe ostatnich lat donoszą, iż przechowywanie miodu w chłodniach - poniżej 8°C zdecydowanie spowalnia proces jego starzenia (obniżenie aktywności enzymatycznej). Niekorzystny wpływ na miód ma również długotrwałe, silne naświetlanie. Dlatego w chłodni powinno być zupełnie ciemno. Przechowywanie miodu, każdego, wiąże się z jego krystalizacją, czyli zmianą stanu skupienia. Miód płynny - patoka, z biegiem czasu krystalizuje, czyli twardnieje. Patoka zamienia się w krupiec. Należy zaznaczyć, iż krystalizacja jest procesem naturalnym i nie świadczy o zafałszowaniu lub utracie przez miód właściwości leczniczych.
Czas, jaki upływa od momentu wyjęcia miodu z ula do jego krystalizacji zależy od wielu czynników, ale głównie od:
1. Rodzaju miodu. Są miody, które krystalizują bardzo szybko, nawet po kilku dniach - np. rzepakowy lub też takie, które mogą pozostawać płynne nawet kilka lat - np. akacjowy. Wszystko zależy od stężenia glukozy w miodzie. To ona krystalizuje. Gdy przeważa glukoza - krystalizacja jest szybka. Gdy przeważa fruktoza - wolna. Występują też w różnych odmianach miodu inne złożone cukry, które również mają wpływ na tempo krystalizacji.
2. Zawartości wody w miodzie. Im w miodzie mniej wody, co zazwyczaj oznacza jego lepszą dojrzałość (jakość), tym szybciej on krystalizuje.
3. Temperatura przechowywania. Jak badania wykazują miód przechowywany
w temperaturze ponad 20°C krystalizuje wolniej, w niższych szybciej a w temperaturze ok. 0°C i poniżej nie krystalizuje.
4. Dokładnego usunięcia przez klarowanie wszelkich zanieczyszczeń - drobin woskowych, pęcherzyków powietrza - co też spowalnia krystalizację miodu.

Jak więc widać kombinacja powyższych czynników może się nakładać w kierunku przyspieszania lub opóźniania krystalizacji.
Na pewno jednak krystalizacja jest procesem naturalnym i nie świadczy źle o miodzie.

Produktem wiodącym, wizytówką naszych pogórzańskich pasiek jest miód spadziowy ze spadzi jodłowej.
Zazwyczaj bardzo ciemny, prawie czarny, bardzo gęsty, wspaniały w smaku, ale głównie cenny ze względu na walory zdrowotne. Wyróżnia się silnym działaniem antyseptycznym oraz dużą zawartością mikro i makro elementów.
Działa korzystnie na cały organizm człowieka, ale głównie na drogi oddechowe, poprawia obraz krwi, metabolizm, ma korzystne działanie detoksykacyjne w stosunku do zatruć organizmu metalami ciężkimi, alkoholem i innymi truciznami pochodzącymi z zanieczyszczeń przemysłowych i stosowanych w intensywnej gospodarce rolnej. Stąd cieszy się ogromnym powodzeniem. Nie bez znaczenia jest fakt, iż surowiec na ten miód - spadź, pozyskiwany jest w lesie, a więc w środowisku najbardziej czystym, jaki sobie możemy wymarzyć. Ten wspaniały miód na „Nowym Kontynencie” w ogóle nie występuje a w Europie też nie we wszystkich krajach. Tam gdzie jest osiągalny, to zazwyczaj tylko na małych powierzchniach.
U nas tylko na południu Polski.
Pozyskujemy również miody wielokwiatowe, czyli wyprodukowane przez pszczoły z nektaru kwiatów wielu odmian.
W naszych warunkach w skład tych miodów może wchodzić nektar z drzew owocowych przydomowych starych sadów, mniszka, wierzby, rzepaku, ognichy, maliny leśnej, kruszyny, jeżyny, akacji, lipy, koniczyny białej, firletki, chabrów (bławatka nadreńskiego pospolitego), ostrożenia łąkowego, ostrożenia warzywnego, nawłoci, fasoli i innych. Jak z powyższego wykazu wynika, mogą one być ich kombinacją zależną od miejsca postoju pasieki i terminu przeprowadzonego miodobrania.
Nasze miody wielokwiatowe, „pogórzańskie” cechuje wyjątkowy smak i zapach. Ich wyjątkowa jakość stąd się bierze, iż pochodzą w większości z dziko rosnących roślin. To nie to samo, co większość miodów wielokwiatowych z terenów rolniczych. Można u nas również pozyskiwać miody odmianowe, w których zdecydowanie przeważa nektar z jednej konkretnej rośliny.
Mogą to być:
Wiosną - miody mniszkowe (z mniszka lekarskiego, inaczej z mleczu). Na przełomie wiosny
z latem sporadycznie w kilku miejscach można uzyskać miody malinowe lub akacjowe.
Następnie w lipcu, miody lipowe. Niestety miejsc takich, gdzie lipy występują w dostatecznej ilości ciągle ubywa.
Istnieją również szanse pozyskiwania przez pszczelarzy regionu Pogórza Ciężkowickiego miodów innych odmian np. rzepakowych, gryczanych, nawłociowych, fasolowych a nawet wrzosowych, lecz wiąże się to z koniecznością wywiezienia pszczół na okres kwitnienia tych roślin do miejscowości, gdzie występują one masowo. Przez podwożenie pszczół na różne pożytki uzyskujemy większy asortyment miodów odmianowych, ale również zwiększamy ogólną wydajność pasiek. Bywają jednak lata, w których wywożenie pszczół poza nasz teren na inne, nie występujące u nas pożytki jest nieopłacalne. Tak bywa w lata obfitej spadzi. Wówczas należy cały potencjał produkcyjny pasiek nastawić na jej wykorzystanie, bowiem miód spadziowy jest tym wśród miodów, czym np. mercedes wśród samochodów.

Szanowni Państwo.
Powyższy tekst przygotowałem z myślą, że zainteresuje on nie tylko pszczelarzy, ale również wszystkich starających się poznać i zrozumieć otaczającą nas przyrodę. Zapewne okaże się też pomocny osobom zainteresowanym dobrym miodem w dokonaniu trafnego wyboru.

Jak powstaje nasz Pogórzański miód